بی دندانی مادرزادی؛ علت، علائم و درمان علمی این اختلال نادر

بی دندانی مادرزادی یکی از نادرترین و در عین حال مهم ‌ترین اختلالات رشد دندانی است که می ‌تواند از دوران نوزادی تا بزرگسالی تاثیرات زیادی بر زیبایی، گفتار و عملکرد دهان بگذارد. در این اختلال، یک یا چند دندان از بدو تولد در فک وجود ندارند و به طور طبیعی نیز رشد نمی‌ کنند. آگاهی از علل، روش ‌های تشخیص و درمان فقدان مادرزادی دندان نقش مهمی در پیشگیری از عوارض آن دارد.

در این مقاله از implantdr به بررسی کامل نداشتن دندان مادرزادی، انواع آن، عوامل ژنتیکی و محیطی و همچنین راهکارهای نوین درمانی آن می‌ پردازیم.

بی دندانی مادرزادی چیست؟

بی دندانی مادرزادی به وضعیتی گفته می‌ شود که یک یا چند دندان به صورت طبیعی تشکیل نشده باشند. این مشکل می تواند تنها در چند دندان (به نام هایپودنتیا) یا در تمام دندان‌ ها (به نام آنودنتیا) دیده شود.

در حالت عادی، انسان ۲۰ دندان شیری و ۳۲ دندان دائمی دارد. اما در افرادی که دچار فقدان مادرزادی دندان هستند، جوانه دندانی در برخی یا تمام نواحی فک تشکیل نشده است و به همین دلیل آن دندان‌ ها هرگز رشد نمی ‌کنند.

انواع بی دندانی مادرزادی

نوع بی دندانی	توضیح	شایع ترین محل ها / ویژگی ها
هایپودنتیا (Hypodontia)	عدم رشد یک یا چند دندان	دندان لترال بالا، پرمولر پایین، دندان عقل
الیگودنتیا (Oligodontia)	عدم رشد بیش از ۶ دندان دائمی	اغلب در فک بالا و پایین
آنودنتیا (Anodontia)	عدم رشد هیچ دندان شیری یا دائمی	تمام دندان ها

بی دندانی مادرزادی بسته به تعداد و نوع دندان‌ هایی که رشد نکرده ‌اند به چند دسته تقسیم می‌ شود:

هایپودنتیا  (Hypodontia)

در این نوع، تنها یک یا چند دندان رشد نمی‌ کنند. این حالت شایع‌ ترین نوع فقدان مادرزادی دندان است و معمولا در دندان‌ های لترال بالا (دومین دندان از وسط در فک بالا )، پرمولر پایین (یکی از دندان ‌های آسیای کوچک در فک پایین) و گاهی در دندان‌ های عقل دیده می ‌شود.

الیگودنتیا  (Oligodontia)

در این حالت بیش از شش دندان دائمی در فک وجود ندارند. الیگودنتیا معمولا با مشکلات ژنتیکی جدی ‌تر مانند سندرم‌ های مادرزادی همراه است.

آنودنتیا  (Anodontia)

شدیدترین نوع فقدان مادرزادی دندان است که در آن هیچ دندانی، چه شیری و چه دائمی، رشد نمی‌ کند. این حالت بسیار نادر است و معمولا با اختلالات پوستی و مو مانند سندرم اکتودرمال دیسپلازی همراه است.

علت بی دندانی مادرزادی چیست؟

علت فقدان مادرزادی دندان ترکیبی از عوامل ژنتیکی، محیطی و تکاملی است. در بسیاری از موارد، نقش ژن ‌ها بسیار پررنگ است.

عوامل ژنتیکی

مطالعات نشان داده ‌اند که ژن‌ های MSX1، PAX9، AXIN2 و EDA نقش مهمی در تشکیل جوانه دندانی دارند. هرگونه جهش یا نقص در این ژن ‌ها می ‌تواند مانع شکل ‌گیری دندان در مرحله جنینی شود.

بی دندانی مادرزادی معمولا در خانواده ‌هایی دیده می ‌شود که یکی از والدین یا بستگان نزدیک نیز چنین سابقه ‌ای دارند.

عوامل محیطی

برخی شرایط محیطی یا آسیب ‌ها نیز می ‌توانند در بروز بی دندانی نقش داشته باشند، از جمله:

• تماس مادر با مواد سمی در دوران بارداری
• عفونت‌ های ویروسی یا باکتریایی در دوران جنینی
• قرار گرفتن در معرض داروهای خاص مانند داروهای ضدصرع
• سوء تغذیه مادر در بارداری

اختلالات مادرزادی و سندرم‌ ها

بی دندانی مادرزادی ممکن است بخشی از یک سندرم بزرگ‌ تر باشد، مانند سندرم داون، سندرم اکتودرمال دیسپلازی و شکاف لب و کام (کلیفت پالات).

علائم بی دندانی مادرزادی چیست؟

تشخیص این مشکل معمولا در سنین رشد دندان‌ های شیری یا دائمی صورت می ‌گیرد. مهم ‌ترین علائم این اختلال عبارتند از:

• تاخیر در رویش دندان ‌ها نسبت به سن طبیعی
• نبود فضای کافی در فک برای رشد دندان‌ ها
• تغییر در فرم لب‌ ها و گونه ‌ها به دلیل نبود دندان ‌ها
• مشکلات در گفتار و تلفظ حروف
• کاهش اعتماد به نفس به علت ظاهر نامناسب دندان ‌ها
• مشکلات جویدن و گوارش
• در کودکان، والدین ممکن است متوجه شوند که دندان ‌های شیری در یک سمت رشد کرده ولی در سمت دیگر وجود ندارند. این نشانه می ‌تواند هشدار اولیه ‌ای برای بررسی تخصصی باشد.

روش ‌های تشخیص بی دندانی مادرزادی چیست؟

تشخیص دقیق فقدان مادرزادی دندان توسط دندانپزشک متخصص کودکان یا متخصص ارتودنسی انجام می ‌شود. برای این کار از روش‌ های زیر استفاده می ‌شود:

• رادیوگرافی پانورامیک (OPG) برای بررسی وجود یا عدم وجود جوانه دندان ‌ها
• عکس ‌های سفالومتریک و CBCT برای بررسی فک و موقعیت دندان ‌ها
• بررسی سابقه خانوادگی و ژنتیکی برای یافتن علت احتمالی

هرچه تشخیص در سن پایین‌ تر انجام شود، احتمال درمان موفق و طبیعی‌ تر بیشتر است.

تاثیر بی دندانی بر ظاهر و سلامت دهان

نبود دندان‌ ها نه تنها ظاهر چهره را تغییر می ‌دهد بلکه عملکرد دهان را هم تحت تاثیر قرار می ‌دهد. در این افراد، عضلات صورت ممکن است دچار افتادگی شوند، لب‌ ها فرو رفته به نظر برسند و فرم فک‌ ها نامتقارن شود.

از طرف دیگر، نبود دندان‌ های مجاور باعث جابجایی سایر دندان ‌ها، بسته شدن زودرس فضای بین دندانی و به‌هم ‌ریختگی فک ‌ها می‌ شود.

در برخی کودکان، بی دندانی مادرزادی با مشکلات گفتاری، بلع و حتی تنفس همراه است که نیاز به درمان ترکیبی دندانپزشکی و گفتاردرمانی دارد.

درمان بی دندانی مادرزادی

درمان بی دندانی مادرزادی بستگی به شدت، تعداد دندان‌ های غایب و سن بیمار دارد. هدف از درمان، بازگرداندن عملکرد، زیبایی و سلامت فک و دهان است.

درمان در کودکان

در سنین پایین، تمرکز بیشتر بر حفظ فضا و رشد طبیعی فک‌ ها است. گاهی از پلاک‌ های متحرک مخصوص استفاده می ‌شود تا فضای رشد برای دندان ‌های آینده حفظ شود.

در صورتی که کودک دچار بی دندانی گسترده باشد، دندانپزشک از دندان‌ های مصنوعی موقت یا پروتزهای مخصوص کودکان استفاده می ‌کند تا ظاهر و عملکرد دهان طبیعی ‌تر شود.

درمان در نوجوانان و بزرگسالان

در مراحل بعدی، گزینه ‌های درمانی پیشرفته ‌تری در دسترس است:

ارتودنسی

در صورت وجود فاصله یا بی ‌نظمی دندان ‌ها، ارتودنسی می‌ تواند کمک کند تا دندان‌ های باقی‌ مانده در موقعیت مناسب قرار بگیرند. در برخی موارد، فضای خالی برای کاشت ایمپلنت حفظ می ‌شود.

ایمپلنت دندانی

ایمپلنت یکی از موثرترین روش ‌های جایگزینی دندان ‌های غایب در بیماران بالغ است. در این روش پایه ‌ای تیتانیومی در فک کاشته می‌ شود که مانند ریشه دندان عمل می‌ کند. سپس تاج مصنوعی روی آن نصب می‌ شود.

ایمپلنت دندان علاوه بر زیبایی، مانع تحلیل استخوان فک نیز می‌ شود.

پروتزهای ثابت یا متحرک

در صورتی که ایمپلنت به دلایل مالی یا ساختاری ممکن نباشد، از پروتزهای ثابت یا متحرک برای جایگزینی دندان‌ ها استفاده می‌ شود. این گزینه به‌ ویژه برای بیماران دارای آنودنتیا بسیار موثر است.

درمان ‌های ترکیبی

در بسیاری از بیماران، درمان بی دندانی مادرزادی ترکیبی از چند روش مانند ارتودنسی، ایمپلنت و پروتز دندان است تا نتیجه نهایی طبیعی ‌تر و بادوام‌ تر باشد.

پیامدهای درمان نکردن فقدان مادرزادی دندان

نادیده گرفتن رشد نکردن یک یا چند دندان می ‌تواند پیامدهای جدی به دنبال داشته باشد، از جمله:

• تحلیل استخوان فک در نواحی بدون دندان
• تغییر در نحوه قرارگیری فک بالا و پایین
• اختلال در جویدن و گوارش
• کاهش وضوح گفتار
• افت اعتماد به نفس به علت ظاهر دهان

بنابراین، درمان زودهنگام و انتخاب روش مناسب می‌ تواند از بروز این عوارض جلوگیری کند.